شیوا گنجی
امروز تهران چهره عوض کرده است؛ هنگام غروب آفتاب، در آستانه آوار سیاهی شب بر پایتخت، کاسبان مواد و فروشندگان تن روزی‌شان آغاز می‌شود. آنها که تهران را خانه‌شان می‌دانند و آسمان دودی‌اش را سقف خانه‌شان، دنبال گوشه‌ی دنجی می‌گردند تا شب را به صبح برسانند. سپیده‌ای که با دود و دم شهر برایشان باز هم سیاه است. مسوولان و روسای شهر آنها را «کارتن خواب» می‌گویند و از موقعیت آنان به عنوان “جرایم خرد” نام می‌برند. یکی از این کارتن خواب‌ها می‌گوید: «به کسی کارتن خواب می‌گویند که در زندگی امیدی ندارد، تسلیم زندگی می‌شود و در خیابان زندگی می‌کند.»
یافتن افقی برای خواب در میان سوراخ‌های شهر
این «انسان‌های تسلیم» ممکن است در هر نقطه‌ای از شهر دیده شوند؛ زیر و یا روی پل‌های هوایی، روی صندلی‌های پارک، کنار پیاده‌روها، در ساختمان‌های نیمه‌کاره و یا هر سوراخ در شهر که یک انسان در آن تنها به صورت افقی جا شود، پناه می‌گیرند و شب را به روز می‌رسانند.
تشخیص کارتن‌خواب‌ها در همهمه خیابان‌ها و بازارهای تهران از مردمی که سقف خانه‌شان استاندارد قانون است! زیاد دشوار نیست. آنها به صورت معمول چهره‌هایی ژولیده و نشُسته دارند. «رنگ رخسار خبر می‌دهد از سر ضمیر»؛ ظاهر و پوشش کارتن‌خواب‌ها، شرایط و حال و احوالشان را هویدا می‌کنند. آنها سنگینی دنیایی از غم و اندوه را روزانه به دوش می‌کشند و شبانه زمین سفت و سرد رختخوابشان می‌شود.
جامعه‌شناسان و کارشناسان اجتماعی، کارتن‌خوابی را یکی از آسیب‌های اجتماعی به شمار می‌آورند و مداوم هشدار می‌دهند که این پدیده روزبه‌روز در شهرها، افزایش یافته و رشد چشمگیری داشته است. نکته نگران‌کننده‌ی بعدی، کاهش سن کارتن‌خوابی است.
زنان کارتن خواب بسیار جوان‌تر شده‌اند!
برخی از فعالان زن در ایران بر این باورند که کارتن‌خوابی به گونه‌ای که این روزها دیده‌می‌شود، یکی از معضلات اصلی امروزی زنان است. مسوولان نیز با انتشار آمارهای تکان‌دهنده‌ای، از سهم تاسف‌بار زنان در این معضل خبر می‌دهند. اخیرا یکی از مسوولان گفته: «تا 8 سال پیش بیش‌ترین کارتن خواب‌ها زنان سالمند بودند، اما امروز برعکس شده و بیش‌ترین آمار کارتن‌خواب‌ها را زنان و دختران جوان تشکیل می‌دهند و سنین این ساکنان کارتن را بین 17 تا 18 سال رقم می‌زنند، به ندرت پیش می‌آید زیر 15 ساله، کارتن‌خواب باشد؛ چون بلافاصله بهزیستی وارد عمل می‌شود و به دلیل سن کم به مراکز بی‌سرپرست بهزیستی منتقل می‌شوند.»
در همین رابطه در سوم بهمن‌ماه سال جاری در بازدیدی از یک نهاد حمایتی در تهران، “شهیندخت مولاوردی” معاون ریاست جمهوری ایران،اعلام کرد: «در کل تهران فقط 500 زن کارتن خواب داریم که تعداد این زنان به صورت تصاعدی در حال افزایش است.»
این اظهارات قابل توجه در حالی مطرح می‌شود که «اکبر رجبی»، مدیرعامل موسسه خیریه «طلوع بی‌نشان‌ها» نیز می‌گوید: «در 4 سال گذشته در تهران، تنها 200 کارتن خواب وجود داشته و در حال حاضر افزایش پیدا کرده و به 500 نفر رسیده است.»
«گرم‌خانه»، پاسخی به زن سرگردان و مجرم خُرد!
پیش‌تر در 30 آبان‌ماه امسال، «رحمت‌الله حافظی»، رییس کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای تهران نسبت به افزایش سهم زنان از آمار کارتن خواب‌های تهران، ، هشدار داد. او گفته بود: «به طور رسمی آمار زنان کارتن خواب در تهران بیش از 3000 زن سرگردان است.» این مقام مسوول همچنین از فراهم شدن مقدمات تاسيس نخستين «گرم‌خانه زنان» در تهران خبر داد و خواستار همکاری نمايندگان مجلس برای مرتفع شدن مشکلات قانونی آن شده بود.
برخی از کارشناسان بر این باورند که مهم‌ترین علت شیوع کارتن‌خوابی در میان زنان پایتخت و دیگر شهرهای کشور، اعتیاد در بین زنان و افزایش معتادان زن است.
آمار کارتن خواب‌های زن در پایتخت به روایت «محمد باقر قالیباف»، شهردار تهران از افزایش کم سابقه تعداد این زنان خبر داده است. شهردار تهران در 27 مهرماه امسال گفت: «در تهران 15 هزار زن کارتن‌خواب داریم. به مردم قول داده‌ایم که پناهگاهی برای جمع‌آوری اين افراد تهيه خواهیم کرد و بر سر قول خود نيز تا امروز بوده‌ایم تا ديگر شاهد افزايش تعداد اين افراد نباشيم.»
قاليباف از کارتن‌خوابی به عنوان يکی از «جرایم خُرد» ياد کرد و گفته بود: «دولت به دليل مشغله کاری نمی‌تواند به چنين جرایم خُرد رسيدگی کند؛ بنابراين شهرداری بايد در اين زمينه وارد عمل شود و مشکل را برطرف کند.»
این در حالی بود که پیش از اظهارات شهردار تهران، «عبدالرضا فضلی»، وزیر کشور و دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر، در روز 8 مهرماه سال جاری، از احداث اردوگاهی 10 هزار نفری در استان تهران، برای اسکان معتادان کارتن‌خواب در منطقه فشافویه برای 6 ماه آینده خبر داده بود.
مجموعه این اظهارات و وعده‌های مسوولان در ایران به مردم و کارتن‌خواب‌ها، در حالی در سال جاری شنیده می‌شود که «محمدعلی عرفان‌منش»، مديرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری تهران، در مردادماه امسال، اعلام کرده بود: «طرح ساماندهی آسيب‌ديدگان اجتماعی هنوز در وزارت کشور تصويب نشده است.»
گمانه‌ها درباره آمار واقعی زنان کارتن خواب حاکی از ارقام بسیار بالاتری از آمارهای رسمی است و همین امر نگرانی فعالان حقوق زنان را در ایران افزایش داده است. نوک پیکان انتقادات مدافعان حقوق زن در ایران همچنان مسوولان بلندمرتبه شهری و کشوری را در ایران نشانه رفته است.
افزایش انتقادات و اعتراض‌های این فعالین در سال اخیر، نشان از عمیق‌تر شدن معضل زنان کارتن خواب است؛ زنانی که در خیابان‌های ایران جوان‌تر می‌شوند! و همچنان سقفشان آسمان دود گرفته است و سهمشان افقی در سوراخ‌های شهر است برای خواب!
