وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و یونیسف ایران
به چه رفتارهایی کودک‌آزاری می‌گوییم؟
کودکان به عـلت ویـژگی‌هایی کـه از نظر سنی دارند، بسیار آسیب‌پذیرند و نیاز به حمایت و مراقبت ما دارند.اما گاهی بزرگسالان بـه دلایل مختلف به جای حمایت و مواظبت از کودکان، آنان را مورد آزار قرار می‌دهند. کودک‌آزاری شـامل رفتارهایی است که تـوسط افـراد دیگر، خصوصا بزرگسالان نسبت به کودکان انجام می‌گیرد و به نوعی به سلامت جسمی و روانی آنان آسیب می‌رساند. رفتارهایی که به صورت تصادفی انجام می‌شوند، کودک آزاری به حساب نمی‌آیند، مانند ایـن که کودکی به علت تصادف با اتومبیل دچار نقص جسمی شود.
کودک‌آزاری چگونه صورت می‌گیرد؟
کودکان به صورت‌های مختلف مورد آزار قرار می‌گیرند:
- کودک‌آزاری جسمی
یعنی رفتارهایی که به جسم کودک صدمه مـی‌زند، مـانند کتک زدن، سوزاندن، مجروح کردن، شکستن و…
- کودک‌آزاری روانی
شامل رفتارهایی است که به سلامت روانی کودک آسیب می‌رساند، مانند توهین کردن، ترساندن، تحقیر کردن، تبعیض و…
- بی‌توجهی و غفلت
یعنی توجه نکردن بـه نـیازهای اساسی کودکان، مانند تغذیه، بهداشت، پوشاک، آموزش و…در حدی که به سلامت جسمی و روانی آنان آسیب برسد.
- سوءاستفاده
یعنی استفاده از کودکان در ارتباط با مواد مخدر، واداشتن آنها به کارهای دشـوار، سـوءاستفاده جنسی به صورت‌های مختلف و…
چرا کودکان مورد آزار قرار می‌گیرند؟
- ناآگاهی والدین
گاهی والدین یا افراد دیگر که به کودکان آزار می‌رسانند، نمی‌دانند که رفتار آنها کودک‌آزاری است، مانند کسانی که کـودکان را تـنبیه بـدنی می‌کنند، مورد تحقیر و توهین قـرار مـی‌دهند، بـه نیازهای اساسی آنها توجهی ندارند و این رفتارها راعادی و معمولی می‌دانند.
- مشکلات اقتصادی
فقر سبب می‌شود که کودکان از دسترسی به نیازهای اسـاسی خـود مـانند آموزش، بهداشت، تغذیه و…محروم شوند یا والدین بـه عـلت فشارهای مالی با رفتارهایی مانند پرخاشگری، خشونت، بی‌توجهی و…کودکان را مورد آزار قرار دهند.
- اعتیاد
اعتیـاد، به علت خصوصیاتی که در افـراد ایـجاد مـی‌کند، مانند پرخاشگری، بی‌مسئولیتی، کاهش عواطف و…سبب می‌شود که کودکان مـورد آزار، به ویژه از نوع سوءاستفاده، قرار گیرند.
- بیماری‌ها روانی
در صورتی که والدین به بیماری‌های روانی مبتلا باشند، با رفـتارهایی مـانند تـندخویی، خشونت، ناسازگاری، بی‌توجهی و…که ناشی از بیماری روانی آن‌هاست، سبب آزار کودکان مـی‌شوند.
- مـشکلات خانوادگی
مشاجرات شدید و طولانی والدین، جمعیت زیاد خانواده، شیوه‌های تربیتی نامناسب، در برخی موارد وجود ناپدری و نـامادری و…سـبب مـی‌شود که کودکان مورد آزار قرار گیرند تا حدی که مشکلات خانوادگی یکی از دلایـل کـودک‌آزاری بـه شمار می‌رود.
- مشکلات مدرسه
مشکلاتی که در مدرسه برای دانش‌آموزان ایجاد می‌شود، مانند انتظار بـیش از حـد، نـدیدن تفاوت‌ها، ایجاد اضطراب، ترس و رقابت‌های شدید، تبعیض، تنبیه بدنی، تحقیر و توهین و…سبب آزارهای جـسمی و روانـی کودکان می‌شوند.
- مشکلات کودکان
کودکانی که مشکلات نسبتا پایدار و شدید دارند، بیش‌تر از سایر کودکان مـورد آزار قـرار مـی‌گیرند؛ مانند کودکانی که دچار بیماری‌های جسمی مزمن و طولانی مدت یا مشکلات رفتاری از قبیل پرخـاشگری، بـی‌قراری، بیش‌فعالی، اضطراب، شب‌ادراری و…هستند، به علت مشکلاتی که برای بزرگسالان ایجاد می‌کنند و نـیز بـه سـبب ناآگاهی والدین از این مشکلات، اغلب مورد آزار جسمی و روانی قرار می‌گیرند.
چگونه می‌توانیم کودک‌آزاری را کاهش دهیم؟
- کـودکان را بـیش‌تر و بهتر بشناسیم
شناخت کودکان و نیازهای آنان سبب می‌شود که رفتار بهتری بـا آنها داشـته باشیم. برای این کار می‌توانیم از روش‌های مختلف، مانند خواندن کتاب‌های مناسب، شرکت در کلاس‌های آموزشی، مـشورت کـردن بـا افراد آگاه و…استفاده کنیم.
- علت کودک‌آزاری را بشناسیم
کودک‌آزاری مانند هر رفتار دیـگر، عـلتی دارد. سعی کنیم علت آن را پیدا کنیم و با برطرف کردن آن، کودک‌آزاری را کاهش دهیم. ممکن است برخی از مشکلات را نـتوانیم از بـین ببریم، در آن صورت پذیرفتن آن بهتر از آزار دادن کودکان است.
- از دیگران کمک بگیریم
کمک گرفتن و مـشورت کـردن نشانه هوشیاری و آگاهی است، نه ناتوانی. بـرای کـاهش مـشکلات خود می‌توانیم از مراکز مشاوره حضوری، تلفنی، سـازمان‌های غـیردولتی، افراد آگاه و…کمک بگیریم.
- آرامش خود را حفظ کنیم
زندگی همیشه با مشکلات همراه اسـت، سـعی کنیم خشم خود را کنترل کـنیم و بـرای مشکلات چـاره‌جویی نـماییم. بـسیاری از کودک‌آزاری‌ها در شرایطی انجام می‌گیرد که والدیـن قـادر به کنترل خشم خود نیستند. کنترل خشم آموختنی است و می‌توانیم با تـمرین بـر خشم خود غلبه کنیم.
کودک‌آزاری چـه زیان‌هایی برای کودکان دارد؟
کـودکی، دوران رشد و شکل‌گیری شخصیت است. انـواع کـودک آزاری در این سال‌های حساس و مهم، به رشد و سلامت آنان آسیب‌های جدی می‌رساند. کودکان آزاردیـده در هـمه جنبه‌های رشد مانند رشد جـسمی، ذهـنی، روانـی و اجتماعی با مـشکلات و نـارسایی‌های فراوان روبه‌رو خواهند شـد. بـررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد بسیاری از کودکانی که در دوران کودکی قربانی آزار و بدرفتاری بوده‌اند، در بزرگ‌سالی خود بـه آزار کـودکان پرداخته‌اند، و این بزرگترین زیان کودک‌آزاری اسـت کـه سبب تـداوم آن مـی‌شود.
چـگونه می‌توانیم از کودک‌آزاری پیشگیری کنیم؟
پیـشگیری همیشه بهتر، آسان‌تر و سریع‌تر از درمان است. برای پیشگیری از کودک‌آزاری می‌توانیم از راهکارهای زیر استفاده کنیم:
- دقـت در ازدواج و تـشکیل خانواده، خودداری از ازدواج‌های تحمیلی، ناشناخته، شـتاب‌زده و ازدواج در سـنین پایـین.
- تـوجه بـه تنظیم خانواده و شـمار مـناسب فرزندان.
- افزایش آگاهی خود در زمینه پرورش فرزندان و شیوه‌های مناسب رفتار با آنان.
- پذیرش مسئولیت‌ها و انجام وظایف خـود بـه عـنوان پدر، مادر، سرپرست و…نسبت به کودکان.
- آشنایی بـا حـقوق و نـیازهای اسـاسی کـودکان.
- تـوجه به سلامت جسمی و روانی خود و کاهش فشارهای عصبی و مشکلات رفتاری خود که سبب کودک‌آزاری می‌شود.
- تقویت روحیه کمک گرفتن هنگام برخورد با مشکلات و آشنایی با مراکز حـمایتی و امداد در مورد کودکان و خانواده‌ها.
مجله پیوند؛ تابستان 1388
بازنشر: صدای ایرانیان (کمیته کودک و نوجوان)
